Alkol çok eski çaglardan beri keyif verici, yatistirici, uyusturucu ve ilaç olarak kullanilagelmistir. Tarih boyunca toplumlarin ve kisilerin alkole karsi tutumlari çok degisik olmustur. Alkolü yücelten sanatçilar oldugu gibi, alkol yüzünden yasami çökenler de çok olmustur. Fakat her çagda ve birçok toplumda alkolün ilimli miktarlarda kullanimi az çok kabul görmüs; asiri ve uzun süreli kullanimi ise onaylanmamis, kötü bir davranis olarak görülmüstür
Alkol alt kültürü insanlık tarihiyle başlamış, farklı toplum ve kültürlerde ortaya çıkan kullanımlarla günümüzdeki genel ve yerel alt kültürünü oluşturmuş. Kaynağı epey eskilere dayanan içki gelenekleri, mekanları değişse bile hala korunabilmiş ve bu yolla toplumların alkol tüketiminin yaygınlaşmasına büyük katkıda bulunmaya devam edebilmiştir. Buna günümüzde daha geniş çerçevede alkollü içkiler kültürü denmektedir.
Bu yazımızda başlıca amacımız yaygın olarak tüketilen içkilerin, bunların alt kültür gruplarındaki yerleri, sosyal ve edebi yönlerini gözden geçirmek ve bu konudaki yayınları derleyip sizlere sunmaktır.
İlhan Eksen söyle yazar “Dengeli Demlenme ve Raki Mezeleri” kitabinda:
“Raki sofrasi bir tiyatro sahnesi gibidir. Kimi kendi hayatini oynar, kimi de baska rollere soyunur olsa da her gösterinin (raki meclisinin) basarisi ve tekrarlanmasi takim oyununa baglidir. Yani
sevdikleriniz ile yani hem sizi dinlemesini bilecek ve sözünüzü kesmeyecek hem de sizin dinlemekten zevk alacaginiz, yemesi, içmesi, konusmasi, oturmasi, kalkmasi kimseyi rahatsiz etmeyecek, keyif kaçirmayacak insanlarla birlikte olmaniz gerekecektir.”
“Raki sofrasinda en az iki, en fazla alti kisi bulunmalidir. Ideal sayi dört kisidir.” der. Bunun nedenini de, konusma ve tartismalara bütün hazir bulunanlarin hem konusmaci hem de dinleyici
olarak katilmalarini saglamak olarak açiklamaktadir..
Alkollü İçkiler Kültürü
Alkol, çok eski çağlardan bu yana keyif verici, yatıştırıcı, uyuşturucu ve tedavi amacı, yani ilaç olarak kullanılagelmektedir. Tarih boyunca kişi ve toplumların alkole olan tutumları değişiklik göstermektedir. Kimi sanatçılar alkolü yüceltirken kimilerinin hayatı alkol yüzünden bitip tükenmiştir. Fakat her dönem ve hemen her toplumda alkolün makul miktarlarda kullanımı (!) öyle ya da böyle kabul görürken aşırı tüketilmesi kötü davranış olarak kabul görmüştür.
Gelelim tanıdık içki kültürlerine.
Rakı ve Kültürü
En bilinen içkilerden biri olan rakı temelde üzüm, incir ve erik gibi meyveleri alkolle mayalandırıp damıtılarak üretilir. Türk Rakısı ve Yunan Uzosu dışındakiler anason içermez.
Dünyada Üretilen Rakı Çeşitleri
| Türk Rakısı |
Üzüm |
Türkiye |
| Mastika |
Üzüm |
Yunanistan, Balkanlar |
| Uzo |
Üzüm |
Yunanistan |
| Slivovits |
Erik |
Sırbistan |
| Kirsh |
Yabani Kiraz |
Almanya, İsviçre |
| Applejack |
Elma |
ABD |
| Sake |
Pirinç |
Japonya, Çin |
| Arika |
Kısrak Sütü ( Kımız ) |
Orta Asya |
Giritli tüccarların ticarette dolandırıcılık olmasını engellemek için renk değiştiren anasonu eklemesinden bu yana, bu yöntem Ege Denizinin iki yakasında halen makbul görülmektedir. Tarihsel süreç boyunca dilimizde pek çok değişik isimle söylenmeye başlayan Rakı kaçınılmaz olarak argo lügatinde epey geniş bir skalaya yerleşmiştir.
Argoda Rakı
| Anzorot |
Akyazılı |
| Giravatli |
Islim |
| Fahrettin Kerim |
Pirna |
| Apeki |
Pirne |
| Çarmak |
Piriz |
| Çarmakçur |
Piyiz |
| Dem |
Piiz |
| Düz |
Piys |
| Düziko |
İmam Suyu |
‘’Yukarıdaki isimlerden de anlaşılacağı üzere ülkemizde Rakı tüketen farklı kültürel topluluklar Anadolu’nun değişik yerlerinde Rakıyı farklı isimlerle argomuza katmışlardır. Bu yönüyle de kültürel bir güzellik teşkil ettiğini belirtmemiz gerekir.’’
Hangi Üründen Hangi İçki Elde Edilir
| Üzüm |
Şarap, Rakı |
| Erik |
Rakı |
| Pirinç |
Rakı |
| Arpa |
Bira |
| Malt Arpa |
Viski |
| Elma |
Şarap |
Görüldüğü gibi yalnızca yaş ya da kuru meyvelerden değil, aynı zamanda tahıllardan da üretilen pek çok gözde içki mevcuttur. Ülkemizde geleneksel olarak Rakı, Şarap ve Bira üretiliyor olsa bile imkan ve zamanı olan hevesli üreticilerin kendi Viski ve Elma Şarapların yaptıklarını görmek şaşırtıcı olmayacaktır. Ülkemiz bolluk ve bereket bakımından dünyada eşsiz coğrafyalardan biri üzerine kurulmuştur. Kim bilir, gelecekte kaliteli Viski üretiminde ses getiren uluslararası markalarımız olur.
İçkilerin İçerdikleri Alkol Oranları ( 100 ml’de )
| Rakı |
%45-50 |
| Şarap |
%12-13 |
| Bira |
%3-5 ( max %6, İskoç Biraları ) |
| Viski |
%43-45 ( max %65, Amerikan Bourbon ) |
| Votka |
%40-50 |
Şarap
Alkollü içkiler kültürü denince ilk akla gelen içki belki de şaraptır. Asmanın Anadolu’nun doğusunda, yani ülkemiz sınırlarında ortaya çıktığı düşünülmektedir. Yerli halkların üzümden elde edilen şıranın toprak küplerde kalınca mayalandığını fark etmeleri ve uzun süre dayandığını görüp, sonrasında bu içkinin de cazibesine kapılarak asma bitkisini evcilleştirdikleri düşünülmektedir.
Şarap Kültürü
Şarap kültürü, özellikle Avrupa’da yaşam tarzının vazgeçilmez bir öğesidir. Binlerce yıllık bu gelenek, günümüze gelene kadar çok sofistike bir hale bürünmüştür. Özellikle İtalya, Fransa, İspanya ve Portekiz bu kültürün en büyük temsilcilerindendir.
Türkiye’de Şarap
Cumhuriyetin ilk yıllarında hakkın rakıdan biraz uzaklaşıp görece daha hafif bir içki olan şaraba yönlenmesini isteyen hükümetler şarabın üretilmesini ve tüketilmesini desteklemişlerdir. 1940 lı yıllarda pek çok şehirde ( Elazığ, Kırıkkale, Maraş, Antep, Urfa, Nevşehir, Çorum, Bilecik Tokat gibi…) Şarap Deneme Evleri kurulmuş ve Fransız uzmanlar eşliğinde şarap imalatına geçilmiştir. Geleneksel Anadolu şarapçılığına yeni bir soluk katılmasını amaçlayan genç cumhuriyetin ilk yıllarından bu günlere gelirken, maalesef ki, ülkemizde şarap önemini yitirmeye başlamıştır.
Yukarıda kısaca belirttiğimiz alkollü içkiler belki birayla birlikte en çok tüketilen içki türleri olarak kabul edilebilir özellikle de ülkemizde hem üretimi hem de tüketimi uygun ve yoğun olduğu için en aşina olduğumuz içkiler olarak kabul edilebilir. Fakat yerel ve küçük ölçekte üretilen, evde hobi olarak yapılan vb diğer içki çeşitlerini de listelememiz gerekirse:
Bira
Konyak
Cin
Votka
Viski aklımıza ilk gelen alkollü içki türleridir.
Ergün Sav, “Raki Sohbetleri” adli kitabinda, “…Raki sofrasinda kadin bulunmali. Sohbetin düzeyi yüksek olur. Edepli olur. En agzi bozuk adam bile kendini toplar. Hanimlar masayi tatlandirir, sohbeti ballandirir.” diye yazar..
