Türkiye yerkürenin bağcılık için en elverişli iklim kuşağında. Bunun en somut kanıtı, Anadolu’daki bağcılık kültürünün MÖ 3500’lere dayanması. Yüzyıllardır Karadeniz sahilleri ve Doğu Anadolu’nun kuzey bölümleri hariç birçok yörede üzüm yetişiyor.
Türkiye’de üretilen yaş üzümün yalnız yüzde 2’si şarap üretiminde değerlendiriliyor. Fransa’da üretilen üzümün yüzde 97’si, İspanya’da yüzde 90’ı, İtalya’da yüzde 92’si şarap haline getiriliyor. Çünkü örneğin Fransa’da şarap tüketimi kişi başına yılda 50-60 litreyken Türkiye’de 0.78 litre.
SALATALIK NEREDE ÜZÜMLER DE ORADA
Her üzüm türünün mükemmel sonucu vereceği iklim, coğrafya, toprak koşulları farklı olmasına rağmen Türkiye’de neredeyse her bölgede her tür üzüm yetiştirilebiliyor. Çünkü üretici iklim koşullarına çok önem vermeden, para getiren şaraplık üzüm türlerini deniyor. Şarap uzmanları bu yöntemin bilinçsizce uygulanmasını eleştiriyor: ‘Salatalık Türkiye’nin neresinde yetişiyorsa üzümleri de oralarda bulmak mümkün. Salatalık tarlalarının yanına bağ kuruyorlar. O yöreye ait olmayan üzümleri bile sırf popüler olduğu için ekiyorlar. Tabii yetiştirilen üzüm, şekil olarak orijinaline benziyor ama iklim ve toprak farklı olduğu için aynı özellikleri tıpatıp taşımayabiliyor.’
TRAKYA VE MARMARA
12 ayrı markanın şarap fabrikası burada
Tekirdağ ili çevresi Türkiye’nin en önemli bağ ve şarap üretim bölgelerinden biri. Tekirdağ merkeziyle Şarköy arasındaki sahil, Gelibolu ve Saros Körfezi bölgelerindeki Uçmakdere, Mürefte ve Çınarlı’daki bağlar, üzüm üretiminde büyük önem taşıyor. Örneğin Şarköy ilçesinin 27 köyünün 22’sinde bağcılık ve şarapçılık yapılıyor. Bu bölgede önde gelen şarap üreticilerinin fabrikaları var: Şarköy ilçesi Mürefte köyünde Doluca, Gülor, Kutman, Bağcı, Latif Aral. Tekirdağ Hoşköy’de Melen, Tekirdağ’da Umurbey, Bozcaada’da Talay, Çamlıbağ ve Ataol, Avşa Adası’nda Sezer, Marmara Adası’nda Bortaçina şarap fabrikaları bulunuyor.
PAPAZKARASI
Tekirdağ ve Edirne’de üretilen kırmızı şaraplık üzüm. Papazkarası’ndan canlı açık kırmızı renkte, meyveli, taze, ince, zarif, hafif gövdeli ve kalıcı şaraplar üretiliyor.
KARASAKIZ
(Kuntra) Çanakkale ve Bozcaada’da yetiştirilen, açık kırmızı renkli ve orta kalitede sek şarap üretilen bir üzüm. Kanyak yapımında da kullanılıyor. İçimi yumuşak. Meyvemsi olan şaraplarının asiditesi ve taneni yüksek, ama eskitilmeye müsait değil.
SAUVIGNON BLANC
Kökeni Fransa. Türkiye’de nemli, yağışlı ve karasal iklime göre daha yumuşak iklimin hüküm sürdüğü Adapazarı, Geyve ve Saros Körfezi’nde toprak yapısı killi-kumlu alanlarda yetiştiriliyor. Bu beyaz şaraplık üzümün salkımları orta sıklıkta ve kabuğu çok kalın değil. Sauvignon Blanc üzümünden elde edilen şaraplar zarif, orta derecede aromatik, içimi rahat ve meyvemsi bir tatta.
CİNSAULT
Bu kırmızı şaraplık üzüm, siyah renkte, elips biçiminde ve orta büyüklükte. Kabuğu orta kalınlıkta, aroması tatlı. Cinsault üzümünden elde edilen şarapların rengi canlı ve koyu kırmızı. Bu üzüm, kırmızı meyveli, baharatlı, kalıcı ve gövdeli şaraplar veriyor.
SEMİLLON
Tekirdağ ve Şarköy yörelerinde yetişen beyaz üzüm çeşidi. Marmara Denizi kıyılarında, ılıman iklimin hüküm sürdüğü 0-100 metreler arasındaki yüksekliklerde yetiştiriliyor. Kalın kabuklu ve sulu.
GAMAY
Kırmızı şaraplık üzüm çeşidi. Canlı kırmızı renkte, meyveli, yuvarlak, gövdeli ve kalıcı şaraplar veriyor.
VE DİĞERLERİ
Yapıncak, Vasilaki, Beylerce, Adakarası ve kökeni başka ülkeler olan Riesling, Clairette, Chardonnay, Merlot, Cabernet Sauvignon, Pinot Noir.
EGE BÖLGESİ
Fransa’dan getirilen aşılar burada tuttu
Burada bağlar Denizli, İzmir, Isparta, Manisa, Muğla, Burdur, Aydın illerinde bulunuyor.
ÇALKARASI Roze şarap için kullanılan Çalkarası, az renk veren, etli ve sulu bir kırmızı üzüm çeşidi. Olgunlaştığında asiditesi çok iyi. Denizli yöresinde, az verimli, kumlu topraklı, 1200 metre yüksekliğindeki yaylalarda yetişiyor. Canlı bir renge ve belirgin çilek-kavun aromalarına sahip.
SULTANİYE Etli ve çekirdeksiz bu beyaz üzüm, Manisa ve Denizli taraflarında yetiştiriliyor. Aslında sofralık ve kurutmalık olarak da tüketiliyor. Manisa’da, Akdeniz ikliminin etkisi altındaki 200 metre yüksekliğindeki oldukça verimli kumlu topraklarda yüksek telli terbiye sistemi uygulanarak dikiliyor. Denizli’de, şaraplık üzüm yetiştirilmesi için çok uygun olan verimsiz killi topraklarda, 1200 metre yükseklikteki bağlarda, Akdeniz’den etkilenmiş karasal iklimden yararlanıyor. Sultaniye üzümü hafif, hoş içimli ve meyve aromalı şaraplar veriyor.
BORNOVA MİSKETİ Küçük taneli ve aromatik olan bu beyaz üzüm İzmir yakınlarında yetiştiriliyor. Ege Denizi kenarındaki killi ve kumlu topraklarda yetişiyor. Kalın kabuklu ve sulu olan bu çeşit çok fazla ürün vermiyor.
CABERNET SAUVIGNON Kökeni Fransa olan Cabernet Sauvignon üzümü Türkiye’de genellikle Çeşme ilçesi Ovacık Köyü’nde ve Urla’da yetiştiriliyor. İlk olarak 1993-1994 yıllarında dikildi. Bu üzüm için Türkiye’deki yabani fidanlar ve Fransa’dan getirilen aşı kalemleri kullanıldı. Bölgedeki bağların büyük çoğunluğu da, yamaçlı arazilerin kayalık alanlarının teras yapılıp toprakla doldurulmasıyla oluşturuldu. Üzümün yetiştirildiği toprağın killi, kumlu, az çakıllı olması, daha iyi ürün alınması için gerekli bir şart.
CARİGNAN Türkiye’ye getirilen Carignan, kökeni güney Fransa ve İspanya olan kırmızı üzüm türü. Ege’nin yumuşak ikliminde, İzmir yakınlarında, kumlu ve çakıllı topraklarda yetişiyor. Carignan üzümünden üretilen şaraplar meyveli, asitli, gövdeli. Kupajlara (birkaç çeşit üzümün birbiriyle karıştırılması) güzel bir tat katıyor.
ALİCANTE BOUCHET Fransa’nın güneyi ve İspanya’dan getirilen bu kırmızı üzüm çeşidi Ege Bölgesi ikliminde çok iyi sonuç verdi. İzmir yakınlarında yetiştiriliyor. Alicante Bouchet’nin etli kısmı kabuğu gibi kırmızı. Bu nedenle şaraplık üzümler arasında adı ‘boyacı’ olarak geçiyor. Meyveli ve baharatlı.
MERLOT Kökeni Fransa olan kırmızı üzüm, Türkiye’de Ege’de yetiştiriliyor. İlk olarak 1993-1994 yıllarında dikildi, Türkiye’deki yabani fidanlar ve Fransa’dan getirilen aşı kalemleri kullanıldı. Bölgedeki bağların büyük çoğunluğu güneye bakan yamaç arazilerde yer alıyor. Toprak, killi-kireçli ve taşlı. Meyve aromalı ve baharatlı olan Merlot şarabı kısa sürede olgunluk düzeyine erişiyor.
CHARDONNAY Bu beyaz üzüm çeşidi de 1993-1994’te Fransa’dan getirilen aşı kalemleri kullanılarak Ege Bölgesi’ne dikildi. Bu üzümden elde edilen şaraplar, zarif, aromatik, içimi rahat ve meyvemsi. Dünyanın en ünlü beyaz üzümü olarak bilinen Chardonnay, şampanya üretiminde de kullanılıyor.
ŞİRAZ Kökeninin İran olduğu düşünülen, Fransa’nın Rhone bölgesinde ve Avustralya’da bol bol üretilen bu şaraplık üzüm (Syrah veya Siyah olarak da biliniyor), Akşehir ve Çeşme’de bir de Antalya’ya bağlı Elmalı’da üretiliyor.
İÇ ANADOLU BÖLGESİ
Sadece Nevşehir’de 23 bin hektar bağ var
İç Anadolu Bölgesi’nde Ankara’ya bağlı Akyurt ilçesinde Kavaklıdere’nin fabrikası var. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde Kalecik Karası ve Porto şarabı üretiliyor. Eskişehir, Konya, Yozgat, Ürgüp, Nevşehir, Sivas ve Çankarı illeri ve civarlarında ise çok sayıda bağlar var. Sadece Nevşehir ve ilçelerinde 23 bin hektarın üzerinde ekili alan var. Yağışların az olmasından dolayı da Ürgüp Göreme, Avanos ve Gülşehir bağcılığa çok uygun. Nevşehir’deki Kocabağ, Turasan ve Taskobirlik bölgenin diğer üreticileri.
KALECİK KARASI: Orta Anadolu’nun en kaliteli kırmızı şaraplık üzüm çeşidi. Bu nadide çeşit, Ankara’nın Kalecik ilçesinde az miktarda (bu bölge Kızılırmak sayesinde mikroklimatik bir iklim gösteriyor) yetişiyordu. Kaybolmaya yüz tuttuğu sırada başarıyla canlandırıldı. Şimdi de Kalecik’te ve Kırşehir’de üretiliyor, ayrıca farklı üreticiler Kalecik Karası’nı başka bölgelere taşıyarak oralarda üretiyorlar.
EMİR Sulu, beyaz bir üzüm türü olan Emir, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri ve Niğde civarında yetişen bir çeşit. Emir üzümünden üretilen şaraplar, yeşil sarı ya da açık sarı renklerinde. Kendine özgü ince aromaları ve serinletici bir lezzeti var. Köpüklü şarap yapımına da elverişli.
BEYLERCE Bilecik bölgesindeki bu üzüm çeşidi şu anda kaybolmaya yüz tutmuş.
NARİNCE Bu kaliteli üzüm, Tokat ve çevresinde yetiştiriliyor. Bağlar genellikle Karadeniz kıyısına yakın dağların güneyindeki Anadolu yaylasında. Karasal iklim koşullarındaki, toprağı kumlu ve çakıllı bağlar 500 metre yükseklikte. Yeşilırmak boyunca devam ediyor. Narince’den elde edilen şaraplar zengin ve dengeli bir yapıya sahip, eskitilmeye uygun. Narince, Türkiye’de tahta fıçıda gelişme gösterebilecek nadir üzümlerinden biri. Tokat’taki Diren Şarapçılık bu üzümleri de işliyor.
DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
İki tür yetişiyor ama ikisi de esaslı
ÖKÜZGÖZÜ Bu kırmızı üzüm çeşidi, Elazığ ve Malatya köylerinde yetiştirilen, eylül sonu ve ekim ortalarında olgunlaşan bir tür ve şaraplık kullanıma çok uygun.
BOĞAZKERE Diyarbakır’ın kırmızı şaraplık üzüm çeşidi. Çok çakıllı, bazen kalkerli ve killi, kırmızı topraklarda yetişiyor. Anadolu yaylalarını ayıran dağların hemen güneyindeki Mezopotamya yaylasında, Fırat ve Dicle ırmaklarının arasındaki bölgede yaşamını sürdürüyor. Küçük taneli, koyu renkli, kalın kabuklu ve çok taninli bir tür.
AKDENİZ BÖLGESİ
Yabancı türler burada denenmeye başladı
DÖKÜLGEN Çok verimli bir beyaz üzüm çeşidi olan Dökülgen, orta kalitede sofra şaraplarının yapımında kullanılıyor. Altın sarısı bir renge sahip olan şarabın asiditesi oldukça düşük.
VE DİĞERLERİ Bölgede, özellikle Antalya’da son yıllarda Şiraz, Saıvignon Blanc, Chardonnay, Cabernet ve yeni yeni de Öküzgüzü ve Boğazkere yetiştirilmeye başlandı.
ÜZÜMLERİN ENLERİ
Narince Tek üzüm kullanılarak üretilen (monocepage) ve fıçıda en uzun süre yıllandırılabilen (ortalama 8 yıl) beyaz şaraplık üzüm
Misket Türkiye’nin en aromatik üzümü
Alicante Bouchet Etli kısmı kırmızı olan tek üzüm türü. Diğer kırmızı şaraplık üzümlerin hepsinin etli kısmı beyaz.
Boğazkere Türkiye’nin en tanenli (buruk) üzümü. Normal olarak bir salkım bile yemek mümkün olmayabilir.
Öküzgözü Türkiye’nin en iri üzüm çeşidi.
